Paarden zijn zeer sociale kudde en steppe dieren. Ook zijn zij van oudsher prooidier. Dit betekent dat zij altijd op hun hoede zijn voor gevaar en als reactie op gevaar zullen willen vluchten (bij uitzondering vechten). Paarden zijn zeer sensitief voor non verbale communicatie en ademhaling. Paarden hebben een gezond lichaam nodig om te kunnen vluchten als dat nodig is. Voor paardenwelzijn gelden de volgende natuurlijke wetmatigheden.:
- Veiligheid: een paard heeft soortgenoten nodig om zich veilig te kunnen voelen. Bij kuddes mogen paarden om beurten liggen terwijl een of enkele paarden blijven staan. Als alle paarden liggen, wil dat zeggen dat ze zich erg veilig voelen. Als het paard weg wil rennen, kan het lichaam door samentrekken van de milt in een keer een grote hoeveelheid extra bloed in het lijf pompen waardoor vluchten te doen is. Dit verklaart ook waardoor nerveuze paarden als een bom kunnen ontploffen. Niet weg kunnen rennen, is enorm stressvol. Door te bewegen worden hormonale reacties en stressoren ” afgebroken”. Gebeurt dit niet (denk ook aan mensen op kantoor die stress hebben maar niet bewegen), dan vertoont het lichaam een stress respons die niet gevolgd wordt door beweging. Dit zorgt ervoor dat de fysieke stress aanwezig blijft. Dit kan leiden tot verzuring, maagklachten, hyperventilatie en aanverwante klachten.
Stress is een toestand waarbij het dier (of de mens) gevaar signaleert. Hierop volgt een cascade aan neurologische en hormonale reacties (adrenaline, spierspanning, ademhaling en hartslag omhoog) die het dier in staat stellen weg te rennen, te vechten of te vluchten: fight, fright, flight. Stress kan ook een reactie zijn op het niet kunnen of mogen uiten van emoties, op verveling (denk aan stalondeugden), of geweld, op miscommunicatie tussen paard en ruiter, op eenzaamheid, eigenlijk op alle situaties waarbij het welbevinden in het gedrang is. In principe zijn deze reacties nuttig, immers als een paard een sabeltand tijger tegen komt, is het handig als je hard weg kunt rennen. Het aparte is echter daarbij dat de hersenen NIET weten of gevaar ECHT is. Stress is SUBJECTIEF. Wat de een als stress ervaart, kan voor de ander geen probleem zijn. Stress kan acuut, maar ook chronisch zijn. Chronische stress heeft ernstige gevolgen op de lange termijn.
- Voeding: goede voeding is van groot belang voor de gezondheid van het paard. Ziek zijn maakt zwak, een zwak paard is een makkelijke prooi, hoe gedomesticeerd ook, een paard weet dit instinctief en zal daarom proberen te verbloemen dat hij of zij ziek is.
Een paard is een stengel eter. Dit betekent dat het spijsverteringsstelsel is ingericht op het verteren van structuurrijke plantenvezels. Het paard maakt hierbij gebruik van een enorm fermentatievat: het caecum. Dit deel van de darmen is enorm groot en bevat bacteriën. Als het paard gezond is, helpen deze bacteriën bij de vertering. Het paard heeft geen galblaas zoals de mens en de hond deze hebben. Dit komt omdat paarden in de natuur een heel groot deel van de dag (circa 16 uur) bezig zijn met het zoeken naar voedsel. Als het paard maar drie maaltijden per dag zou krijgen, dan zouden de galzuren vanuit de lever de hele dag in een lege darm lekken, dat zorgt voor zweren. Als het paard teveel krachtvoer krijgt en of te rijke voeding, dan kan dat voor dysbalans in de darmflora leiden met koliek en of chronische spijsverteringsproblemen als gevolg.
Tegenwoordig is het probleem voor veel paarden dat de weilanden:
- Te rijk zijn of te kaal: verkeerde grassoorten, bemesting met kunstmest en of drijfmest, heel kort gras;
- Te eenzijdig: geen kruiden, takken en of andere planten waarmee het paard haar balans zelf kan herstellen.
- Sociaal contact: paarden zijn kuddedieren en sluiten in het wild lange vriendschappen binnen hun kudde. Geen of onvoldoende sociaal contact zorgt voor verveling en stress. Een paard alleen moet altijd alert zijn, hij heeft immers geen kuddeleden die meekijken. Dit kan zorgen voor hormonale uitputting en chronische stress. Paarden werken graag samen met de mens. Toch kan de mens geen vervanging zijn voor een ander paard, hoeveel uur per dag ben je bij je paard? En de rest van de 24 uur? Juist.. mensen en paarden zijn fantastisch samen, maar paarden moeten wel ook gewoon paard kunnen zijn.
- Beweging: een paard is een steppedier dat geëvolueerd is om per dag kilometers af te leggen. Stilstand is funest. Een paard dat niet goed kan bewegen omdat het kreupel, ziek of stijf is, heeft stress omdat hij of zij instinctief weet dat zwak zijn fataal kan zijn. Gedoseerde beweging is belangrijk. Gezonde beweging is ook belangrijk. Het langdurig of vaak verkeerd belasten van het lichaam is ongezond. Gezonde beweging is beweging waarbij het paard zich bewust van haar lichaam is en dit op een goede manier gebruikt en ook kan gebruiken. Verkeerde beweging is beweging waarbij het paard delen van het lijf verkeerd inzet omdat het de oefening niet snapt of niet kan. Dit kan veroorzaakt worden door een slecht passend zadel (waardoor het paard de rug wegdrukt, de schouders vastzet of zelfs de rugspieren verdwijnen), maar ook door dysbalans in het lichaam, natuurlijke scheefheid, pijn de mond, verkeerd gebruik hulpteugels en of slechte ruitertechnieken. Nadeel is, dat het voor mensen vaak moeilijk of niet waarneembaar is dat paarden pijn hebben of ongemak ervaren.
- Erkenning en waardering; een paard heeft net als een mens emoties en kan zich trots voelen. Erkenning en waardering zijn fijn voor paarden (en voor mensen :)). Een geluksgevoel stimuleert de aanmaak van neurotransmitters in de hersenen die bijdragen aan ontspanning en een goede gezondheid.